خبرگزاری مهر، گروه جامعه- کیومرث کلانتری*: روز جهانی محیط زیست (WED) روزی است که از سوی سازمان ملل  متحد، به‌عنوان روز محیط زیست انتخاب شده است. دلیل این انتخاب از سویی، افزایش آگاهی مردم در حفظ و نگهداری محیط زیست واز دیگر سو، تشویق و ترغیب سیاستمداران به اتخاذ تصمیماتی برای مقابله با تخریب محیط زیست و تنوع زیستی بود.

تاریخچه انتخاب این روز به سال ۱۹۷۲ بر می‌گردد. سالی که برای نخستین بار، سازمان ملل متحد کنفرانسی با موضوع «انسان و محیط زیست» در شهر استکهلم سوئد برگزار کرد و همزمان با برپایی این کنفرانس، مجمع عمومی سازمان ملل قطعنامه‌ای را تصویب کرد که منجر به تشکیل «برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد» شد.

از آن سال تاکنون به مناسبت این روز، UNEP یک شعار جهانی انتخاب و در سراسر جهان، مراسم ویژه‌ای را به میزبانی یک کشور، اجرا می‌کند. این مراسم را می‌توان به شکل‌ها و روش‌های مختلف برگزار کرد مثل همایش‌های دوچرخه سواری، راهپیمایی، مسابقه‌های هنری مانند نقاسی، عکاسی، مقاله نویسی و نمایش در مدارس و دانشگاه‌ها یا مکان‌های عمومی، درختکاری، فعالیت‌های مربوط به بازیافت، پاکسازی و…

آنچه در برگزاری این مراسم و انجام فعالیت‌های مربوط به آن اهمیت دارد این است که بتوان توجه عمومی را به مسائل و مشکلات محیط زیست جلب و از رفتارهایی که آلودگی محیط زیست را بدنبال دارد، جلوگیری کرد و برای رسیدن به این هدف، آموزش و آگاهی رسانی بسیار مهم و ضروری است.

چنانچه نگاهی گذرا به تاریخ آموزش محیط زیست درجهان بیاندازیم، به نخستین تلاش جمعی دربارهٔ بررسی مسایل و بحران‌های محیط زیستی و چالش‌های آن در سال ۱۹۷۲ در استکهلم سوئد با شرکت سران ۱۱۳ کشور در کنفرانس سازمان ملل متحد با عنوان «محیط زیست انسانی و توسعه» می‌رسیم که بر ضرورت شکل‌گیری یک «برنامهٔ بین‌المللی آموزش محیط زیست» با رویکرد میان رشته‌ای در تمام سطوح و در خلال آموزش‌های رسمی و غیررسمی، برای آگاهی رساندن به مردم و شناساندن مسایل محیط زیست برای شهروندان، تأکید شد و تشکیل برنامهٔ محیط زیست سازمان ملل متحد (UNEP) نیز از نتایج همین کنفرانس بود.

در سال ۱۹۷۵ برنامهٔ بین‌المللی آموزش محیط زیست (IEEP)، توسط یونپ و یونسکو بینان گذاشته شد که نخستین کارگاه بین‌المللی آموزش محیط زیست را، در بلگراد یوگسلاوی برگزار کرد. این کارگاه اصول و خط مشی برنامهٔ جهانی آموزش محیط زیست را به شکل یک سند با عنوان «میثاق بلگراد» تدوین کرد که اهداف اصلی آن کمک به دولت‌ها، نهادهای ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی برای وارد کردن آموزش محیط زیست در سیستم آموزش‌های رسمی و غیررسمی، و ترویج و گسترش الگوهای نوین رفتاری و مسوولیت‌های اخلاقی در سطوح فردی، گروهی و اجتماعی برای حفاظت و ارتقای کیفیت محیط زیست بود.

در سال ۱۹۷۷، کنوانسیون بین‌المللی «آموزش محیط زیست» با حضور ۶۶ کشور در تفلیس گرجستان برگزار شد و بیانیهٔ آن، بر آموزش به مردم در تمام گروه‌های سنی و در تمام سطوح تأکید داشت چراکه این آموزش‌ها، به مردم کمک می‌کند تا درکی درست و واقعی از محیط زیست بدست آورده و برای برآوردن نیازهای خود، به اقدامات خردمندانه روی آورند.

در سال ۱۹۸۷ یونسکو و یونپ، کنگره بین‌المللی «محیط زیست و آموزش» را در مسکو برگزار کردند و درآن بر رابطهٔ میان انسان و محیط زیست در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، محیط زیستی و زیبا شناختی تأکید شد.

در ژوئن سال ۱۹۹۲، کنوانسیون جهانی «محیط زیست و توسعه» در ریودوژانیروی برزیل برگزار شد و حاصل آن دستور کار «ریو ۲۱» بود که در آن به‌طور مشخصی ایده توسعه پایدار و ضرورت درک مشترک از محیط زیست و توسعه، ترویج شد چرا که خلأ آگاهی جامعه نسبت به همبستگی میان طبیعت و فعالیت انسانی و محیط زیستی، کاملاً آشکار بود و ایجاد و تداوم یک نهضت آموزشی با هدف تغییر رفتار و اصلاح بینش عمومی نسبت به محیط زیست، به عنوان مقدمهٔ عمل برای دست‌یابی به توسعهٔ پایدار را می‌طلبید.

در سال ۱۹۹۵ یونسکو و یونپ کارگاه بین‌المللی «آموزش محیط زیست برای توسعهٔ پایدار» را در آتن برگزارکرد که این کارگاه دارای عناوین و سرفصل‌هایی بود که علاقمندان می‌توانند با مراجعه به منابع در دسترس، از آنها مطلع شوند.

و اما در ایران نخستین همایش ملی تخصصی آموزش محیط زیست، در دی ماه ۱۳۸۲ با حمایت سازمان حفاظت محیط زیست و سایر دستگاه‌ها و نهادهای مشارکت کننده، برگزار شد که هدف آن زمینه سازی برای تعیین نیازهای آموزش محیط زیست در سطح مناطق کشور، با توجه به معضلات و چالش‌های مهم محیط زیستی، گردآوری، معرفی و تحلیل برنامه‌های آموزشی انجام شده در این زمینه و ایحاد تعامل و همکاری بین دانشگاه‌ها، مجامع علمی و دستگاه‌های اجرایی کشور، در پیشبرد آموزش محیط زیست بود.

دفتر آموزش محیط زیست ضمن تبریک روز جهانی و هفتهٔ محیط زیست، که در ایران از ۱۵ تا ۲۲ خرداد برگزار می‌شود، با الهام از شعار جهانی این روز که «من با طبیعتم» (I’m with nature) انتخاب شده است، همچون گذشته بر ترویج و گسترش فرهنگ و اخلاق محیط زیستی از طریق آموزش رفتارهای دوستدار محیط زیست و آگاهی بخشی به آحاد جامعه در کسب فهم اکولوژیک از طبیعت، با بهره‌مندی از تمام توان خود در پیشبرد اهداف پیش‌گفته، این راه دشوار اما ارزشمند را ادامه خواهد داد.

*مدیر کل دفتر آموزش محیط زیست